Verandering… Je hoort en ziet het woord iedere dag wel een paar keer voorbij komen. Want het is blijkbaar meer dan ooit belangrijk dat we dingen gaan veranderen. Ons gedrag bijvoorbeeld, ten behoeve van onszelf, en daarmee van onze omgeving – waaronder het klimaat. Doen we dat niet, dan is onze toekomst onzeker. En, niet geheel onbelangrijk: dan blijken we slechte, egoïstische kloothommels te zijn!
Ik had nooit verwacht dat ik een blog over een politiek gevoelig onderwerp zoals de verandering van het klimaat zou schrijven, maar na weken van o.a. demonstranten die zichzelf aan schilderijen plakken én ophef over de ‘privé jet’ waarmee Sinterklaas dit weekend is aangekomen…Tja, dan kan je ook niet anders.
Vrees niet: ik zal niet beweren dat er geen verandering van het klimaat is. En er zullen zeker dingen moeten veranderen willen we klimaatverandering stoppen. Maar we hebben het dus continu over het ‘veranderen van ons gedrag’, terwijl menig journalist, columnist, of activist geen flauw idee heeft hoe we dat dan het beste kunnen doen.
Sterker (or erger) nog: we proberen mensen te veranderen door ze (meestal op Twitter) voor rotte vis uit te maken. En, werkt dat een beetje? Als je mijn blog een beetje volgt, kan je het antwoord al bedenken.
Neem het maar aan van iemand die er best veel over weet (ik dus): mensen gaan niet veranderen door ze:
-weg te zetten als onverschillig, egoïstisch of door ze een of andere ‘schaamte’ aan te praten;
-op te dragen hun hele leven om te gooien, terwijl je geen idee hebt waarom ze hun leven op een bepaalde manier hebben ingericht;
-te ‘straffen’ met nog hogere prijzen, meer belastingen of ze het leven op een andere manier (nog) moeilijker te maken.
Dus, sta mij toe het een en ander te delen over hoe je gedragsverandering – en daarmee een betere toekomst, hopelijk zonder een verandering van de klimaat – wel mogelijk kunt maken…
Zij zijn de baas
Een belangrijke voorwaarde voor gedragsverandering is autonomie. Het benadrukken van die autonomie is ook een belangrijk onderdeel van strategieën als motiverende gespreksvoering. Mensen zijn namelijk de baas over hun eigen leven. En vinden het dan ook heel vervelend om dingen opgelegd te krijgen.
Zeker als we eenmaal volwassen zijn, vinden we het alles behalve prettig om verteld te worden wat we moeten doen. In ieder geval niet door iemand die niet dicht bij ons staat. Je zou denken dat hij of zij braaf mijn adviezen op zal volgen, maar als ik een sporter opdraag voortaan alleen nog maar water te drinken, dan zullen ze een stuk vaker aan de frisdrank of het bier gaan. Want ‘f*ck you trainer, ik ben een volwassene en maak mijn eigen keuzes’.
Dus, wat denk je wat iemand die graag een gehaktbal eet denkt (of gaat doen) wanneer een veganist hem of haar opdraagt dat niet meer te doen (al dan niet in combinatie met uitspraken als ‘vlees is moord’)…?
Het maakt niet uit hoe goed je boodschap is: als mensen jou niet vertrouwen dan zullen ze weinig van je aannemen. En mensen vertrouwen, tja… Dat is nogal een ding in deze tijd van polarisatie, activistisch gedram en fake news. Hoe win je dan het vertrouwen van de ander? Door:
1: daadwerkelijk naar diegene te luisteren en open te staan voor zijn suggesties, ideeën en zorgen;
2: haar niets op te leggen of te verplichten, maar door haar autonomie te respecteren. Zij mag zelf kiezen wat zij doet;
3: de ander in zijn of haar waarde te laten. Dus niet schelden of verwijten, nooit niet.
En ja, dat is best lastig. Zeker als je heel stellig in je overtuigingen bent, ervaringen niet deelt of het gelijk aan je zijde denkt te hebben. Maar, dat denkt die ander ook. Dus, zet je aannames en vooroordelen opzij, en probeer die ander eens tegemoet te komen.
Maak het mensen makkelijk
Het is een bekende en tevens hele simpele strategie om bepaalde vormen van gedrag te stimuleren: het mensen makkelijker maken. Wil je minder snoepen? Haal de snoeppot dan uit het zicht. En zet er meteen een fruitschaal neer, zodat het makkelijk voor je wordt om meer fruit te eten. Wil je vaker naar de sportschool? Kies dan het fitnesscentrum op de hoek in plaats van die aan de andere kant van de stad.
Wat aanzienlijk minder goed werkt, is mensen het moeilijker maken. Door bijvoorbeeld biologische ‘superfoods’ aan te raden, die bijna nergens te krijgen zijn en ook nog een vermogen kosten. Of door nog meer belastingen op bepaalde voedingsmiddelen te heffen. Of een vliegticket duurder te maken, terwijl je aan de trein naar Londen nóg meer kwijt bent.
Helaas hebben we ook te maken met een overheid die dingen niet heel… slim aan lijkt te pakken. Oké, en ook met geprivilegieerde lieden voor wie geld nooit een issue is, maar die maken geen beleid. Zo zal een belastingverlaging op groente en fruit aanzienlijk beter werken dan een ‘suikertaks’, maar blijft die eerste nog altijd uit. Zolang gezonde producten duurder blijven dan de ongezonde, zullen mensen eerder ongezonde keuzes blijven maken.
Dat geldt ook voor vervoer en reisbewegingen. Wil je mensen uit de auto of het vliegtuig krijgen? Maak het gebruik van het OV dan makkelijker en aantrekkelijker. Door te zorgen voor goede verbindingen, en goedkopere tickets. Waarbij het wel belangrijk is dat tickets ook daadwerkelijk goedkoper worden. De prijs voor bijvoorbeeld een vliegticket verhogen terwijl die voor een treinkaartjes hetzelfde blijft zal het treinreizen niet meer bevorderen. De mensen met geld blijven toch wel naar Bali vliegen, terwijl lagere inkomens het OV blijven vermijden.
Over vliegtickets gesproken…
Lead by example
Na de protesten op Schiphol is er veel geschreven over de ‘hypocrisie’ van zowel activisten als publieke figuren die ‘zelf wel de hele wereld overvliegen’. Of die kritiek en verwijten terecht zijn laat ik even in het midden, maar feit blijft dat voorbeeld doet volgen. Mensen hebben voorbeeldfiguren nodig. En iemand die anderen opdraagt het een te doen maar zelf het ander doet, is gewoon geen goed voorbeeld. Sorry.
Hoewel fysieke vorm niets zegt over kennis of ervaring, zullen de meeste sporters niet veel aannemen van een personal trainer met een bierbuik. De boodschap die de trainer aan hen meegeeft komt – in hun ogen – niet overeen met wat die trainer zelf lijkt te doen. Noem het kortzichtig – en soms is dat het ook wel een beetje – maar dat is nu eenmaal hoe het (menselijk brein) werkt.
Wil je niet alleen het goede voorbeeld geven, maar ook daadwerkelijk kunnen ‘leiden’? Dan zal je extra je best moeten doen. Wil je dat mensen het beste uit zichzelf halen? Begin dan bij jezelf, door op je eten te letten en (mentaal) fit te blijven. Wil je dat mensen minder vliegen of vlees eten? Blijf dan weg bij vliegtuigen of barbecues. Ik schreef eerder al over het belang van vertrouwen. Welnu: mensen zullen je veel meer vertrouwen als je daadwerkelijk doet wat je zegt.
Wat afsluitende woorden…
Ik weet nu al dat deze blog weerstand bij mensen op zal roepen. Dat is ook niet zo gek, want het is nogal een onderwerp waar ik mijn vingers aan probeer te branden. Laat ik nog een keer benadrukken dat dit geen kritiek is op o.a. klimaatactivisme. Maar, het is wel een zekere kritiek op de manier waarop we andere mensen proberen ‘te veranderen’. Het is namelijk overduidelijk dat die manier niet werkt, en leidt alleen maar tot meer weerstand – en in het ergste geval polarisatie.
Het lijkt misschien dat er ‘geen tijd meer is voor de vriendelijke aanpak’. En dat met bijv. de verandering van het klimaat (of de dreigende diagnose van diabetes…) harde actie nodig is. Het is misschien het enige wat je kent. Toch is die vriendelijke aanpak nog steeds ‘the way to go’. Praat dus met die ander, luister, en kijk samen naar de mogelijkheden. Alleen zo maak je echte, blijvende en betekenisvolle veranderingen mogelijk. Of je nu een dokter bent die een patient van de kilo’s af probeert te helpen, of een bezorgde burger die de verandering van het klimaat probeert te stoppen.
